Rozwód, jego przesłanki, orzeczenie i postępowanie.
Polskie prawo przyjmuje zasadę trwałości małżeństwa. Niemniej, nie oznacza to jego nierozerwalności, bowiem ustawodawca dopuszcza możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód.
Przesłanki rozwodu
Przesłanki rozwiązania małżeństwa przez rozwód zostały określone w art. 56 k.r.o. Można podzielić je na pozytywne i negatywne.
Do pozytywnych zaliczamy trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Zachowanie co najmniej jednej z więzi powoduje, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu, a tym samym brak podstaw do jego orzeczenia.
Z kolei, rozkład ma charakter trwały, jeżeli małżonkowie pozostają w nowych związkach małżeńskich, a tym bardziej jeśli w tych związkach narodziły się dzieci. Stwierdzenie trwałości rozkładu wynika również z przyczyn, które doprowadziły do rozkładu pożycia, a także z czasu pozostawania przez małżonków w stanie zaniku więzi małżeńskich. Upływ kilku, kilkunastu, kilkudziesięciu lat od początku ustania więzi pozwala domniemywać, że rozpad ma charakter trwały[1].
Do negatywnych zaliczamy zaś sprzeczność orzeczenia rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków, sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego oraz wyłączną winę małżonka żądającego rozwodu.
Przy ocenie, czy dobro wspólnych małoletnich dzieci sprzeciwia się rozwodowi, należy rozważyć, sytuację dzieci, gdyby do rozwodu nie doszło, a następnie porównać ją z sytuacją, jaka zaistnieje po orzeczeniu rozwodu.
W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z 18.03.1968 r., III CZP 70/66, LEX nr 657, SN uznał, że orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, powstałe na tle złego traktowania i złośliwego stosunku współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych[2].
W przypadku żądania orzeczenia rozwodu wyłącznie przez małżonka winnego orzeczenie rozwodu jest możliwe, jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub kiedy odmowa jego zgody na rozwód w danych okolicznościach jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Elementy wyroku rozwodowego
Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie, wówczas następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Ponadto, sąd w postępowaniu rozwodowym orzeka także o: władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków, kontaktach rodziców z dzieckiem (może zaniechać orzeczenia w tym zakresie w przypadku zgodnego porozumienia małżonków), alimentach na rzecz małoletniego dziecka małżonków.
Dodatkowo, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.
W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.
Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Nadto na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód również dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Ponadto, zgodnie z art. 60 k.r.o. sąd w wyroku rozwodowym może orzec na rzecz alimenty na rzecz jednego z małżonków:
a) jeżeli małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia znajduje się w niedostatku,
b) od małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia na żądanie małżonka niewinnego, jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
Postępowanie sądowe
Sprawa o rozwód podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy właściwy ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.
Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda
Opłata sądowa od pozwu wynosi 600 zł.
Posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności.(art. 427 k.p.c.)
Postępowanie dowodowe ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia, jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji, a w razie uznania powództwa – także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną. (art. 441 k.p.c.)
W każdej sprawie o rozwód sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron.
Powództwo wzajemne o rozwód jest niedopuszczalne.
W czasie trwania procesu o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację.
Władza rodzicielska
Nie może być wszczęte również odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi.
Postępowanie w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny lub o alimenty, wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód, ulega z urzędu zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwód co do świadczeń za okres od jego wytoczenia. Po prawomocnym zakończeniu sprawy o rozwód zawieszone postępowanie podejmuje się z mocy prawa.
Postępowanie w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej lub kontaktów wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację ulega z urzędu zawieszeniu. Sąd postanowi podjąć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej lub kontaktów, jeżeli w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód lub o separację nie orzeczono o władzy rodzicielskiej lub kontaktach. W przeciwnym wypadku postępowanie ulega umorzeniu.
[1] Jędrejek Grzegorz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz do art. 56 k.r.o., LEX/el. 2019
[2] Ibidem