Darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Umowy darowizny zalicza się do umów:
– jednostronnie zobowiązujących (stroną zobowiązaną do dokonania świadczenia jest jedynie darczyńca),
– konsensualnych (zostaje zawarta przez złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli),
– nieodpłatnych (darczyńca nie otrzymuje w zamian za swoje świadczenie jakiegokolwiek świadczenia od obdarowanego),
– kauzalnych (przyczyną prawną przysporzenia jest tutaj causa donandi).
Strony i forma umowy
Darczyńcą może być każda osoba (fizyczna lub prawna) posiadająca zdolność do czynności prawnych. Obdarowanym zaś może być każdy podmiot prawa cywilnego, który ma zdolność prawną. Zarówno po stronie darczyńcy, jak i obdarowanego może wystąpić więcej niż jeden podmiot.
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Niemniej jednak, umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
Przyczyny dokonania darowizny
Co do zasady, bez znaczenia pozostają motywy, dla których darczyńca czyni przysporzenie na rzecz obdarowanego – może to wynikać m.in. z uwagi na łączące ich więzi rodzinne, przyjaźń, z wdzięczności czy też charytatywnie, jednak motywy te muszą pozostawać zgodne z prawem, tj. np. dokonanie darowizny nie może mieć na celu pokrzywdzenia wierzycieli darczyńcy.
Odwołanie darowizny
Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Ponadto, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Odwołanie darowizny uzasadnia takie zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, przy czym zachowanie to cechuje upór, nieprzejednanie, nieprzyjazny zamiar.
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
Jednocześnie, podkreślić należy, iż darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Oznacza to, że jeżeli doszło do rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego względem darczyńcy, a darczyńca przebaczył obdarowanemu, to nie może już powoływać się na rażącą niewdzięczność obdarowanego, chyba że wystąpią nowe okoliczności, które nie zostały objęte przebaczeniem.
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.
Natomiast w przypadku braku zaakceptowania oświadczenia darczyńcy przez obdarowanego o odwołaniu darowizny, darczyńca winien skierować sprawę na drogę postępowania sądowego, w którym Sąd w przypadku udowodnienia podstaw do odwołania darowizny wyda wyrok zobowiązujący obdarowanego do złożenia określonego oświadczenia woli.
Przykłady rażącej niewdzięczności
Wśród przykładów czynów świadczących o rażącej niewdzięczności obdarowanego wymienia się w szczególności odmówienie pomocy w chorobie, odmowę pomocy osobom starszym, naruszenie czci, naruszenie nietykalności cielesnej, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie czy ciężkie znieważenia.
Jednocześnie nie uzasadniają odwołania darowizny, czyli nie noszą znamion rażącej niewdzięczności, czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe i rodzinne, jak też zdarzenia wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy[1].
[1] postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2019 r. IV CSK 421/18, LEX nr 2644666